Phân Tích Điều 26 Bộ Luật Hình Sự 2015: Thi Hành Mệnh Lệnh Của Cấp Trên
Điều 26 Bộ Luật Hình sự 2015: Nội Dung Cốt Lõi
Điều 26 Bộ Luật Hình sự 2015 quy định:
“Người thực hiện hành vi gây thiệt hại cho xã hội trong khi thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên thì không phải là tội phạm nếu hành vi đó được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật.
Trường hợp mệnh lệnh hoặc chỉ thị là trái pháp luật thì người ra mệnh lệnh hoặc chỉ thị phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật này; người thi hành mệnh lệnh hoặc chỉ thị không phải chịu trách nhiệm hình sự, trừ trường hợp biết rõ mệnh lệnh hoặc chỉ thị đó là trái pháp luật mà vẫn thực hiện.”
Giải Thích Chi Tiết Các Thành Phần Của Điều Luật
Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần phân tích từng thành phần chính của điều luật:
- “Người thực hiện hành vi gây thiệt hại cho xã hội”: Đây là hành vi có dấu hiệu của tội phạm, gây ra hậu quả tiêu cực cho xã hội.
- “Trong khi thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên”: Hành vi gây thiệt hại phải được thực hiện theo mệnh lệnh, chỉ thị từ người có thẩm quyền. Mối quan hệ cấp trên – cấp dưới phải được xác lập rõ ràng.
- “Thì không phải là tội phạm nếu hành vi đó được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật”: Nếu mệnh lệnh hợp pháp và việc thi hành cũng hợp pháp, người thi hành không phạm tội. Đây là yếu tố quan trọng để xác định việc miễn trừ trách nhiệm hình sự.
- “Trường hợp mệnh lệnh hoặc chỉ thị là trái pháp luật thì người ra mệnh lệnh hoặc chỉ thị phải chịu trách nhiệm hình sự”: Người ra lệnh trái pháp luật phải chịu trách nhiệm về hậu quả do mệnh lệnh đó gây ra.
- “Người thi hành mệnh lệnh hoặc chỉ thị không phải chịu trách nhiệm hình sự, trừ trường hợp biết rõ mệnh lệnh hoặc chỉ thị đó là trái pháp luật mà vẫn thực hiện”: Đây là điểm mấu chốt. Nếu người thi hành không biết hoặc không thể biết mệnh lệnh là trái pháp luật, họ được miễn trách nhiệm. Tuy nhiên, nếu họ biết rõ mệnh lệnh là trái pháp luật mà vẫn cố tình thực hiện, họ vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.
Ví Dụ Minh Họa Điều 26 Bộ Luật Hình sự
Để làm rõ hơn, hãy xem xét một số ví dụ:
Ví dụ 1: Mệnh Lệnh Hợp Pháp
Một chiến sĩ cảnh sát được cấp trên ra lệnh bắt giữ một đối tượng tình nghi buôn bán ma túy. Trong quá trình bắt giữ, đối tượng chống trả quyết liệt, chiến sĩ cảnh sát buộc phải sử dụng vũ lực để khống chế. Nếu việc sử dụng vũ lực này tuân thủ đúng quy định của pháp luật về sử dụng vũ khí, công cụ hỗ trợ, chiến sĩ cảnh sát không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi gây thương tích cho đối tượng.
Ví dụ 2: Mệnh Lệnh Trái Pháp Luật, Người Thi Hành Không Biết
Một nhân viên kế toán được giám đốc ra lệnh lập khống chứng từ để rút tiền của công ty. Nhân viên kế toán không hề biết mục đích thực sự của việc này và tin rằng đó là một nghiệp vụ bình thường. Trong trường hợp này, người giám đốc phải chịu trách nhiệm hình sự về tội tham ô tài sản, còn nhân viên kế toán có thể được miễn trách nhiệm nếu chứng minh được rằng họ không biết về hành vi phạm tội của giám đốc.
Ví dụ 3: Mệnh Lệnh Trái Pháp Luật, Người Thi Hành Biết Rõ
Một sĩ quan quân đội nhận lệnh từ cấp trên tấn công vào một khu dân cư không có mục tiêu quân sự. Sĩ quan này biết rõ rằng hành động này là vi phạm luật nhân đạo quốc tế và luật pháp Việt Nam, nhưng vẫn thực hiện. Trong trường hợp này, cả người ra lệnh và người thi hành đều phải chịu trách nhiệm hình sự về tội ác chiến tranh.
Bình Luận Khoa Học Về Điều 26
Điều 26 Bộ Luật Hình sự 2015 thể hiện sự cân bằng giữa việc bảo đảm kỷ luật, trật tự trong các tổ chức (đặc biệt là trong quân đội, công an) và việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Điều luật này không cho phép việc lạm dụng quyền lực, sử dụng mệnh lệnh để che đậy các hành vi phạm tội. Đồng thời, nó cũng bảo vệ những người thi hành công vụ ngay thẳng, trung thực, nhưng vô tình thực hiện mệnh lệnh trái pháp luật mà không hề hay biết.
Tuy nhiên, việc áp dụng Điều 26 trong thực tế có thể gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc xác định liệu người thi hành mệnh lệnh có biết rõ mệnh lệnh đó là trái pháp luật hay không. Điều này đòi hỏi sự điều tra kỹ lưỡng, khách quan và toàn diện từ các cơ quan chức năng.
Việc hoàn thiện hơn nữa các quy định pháp luật, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức, viên chức, đặc biệt là những người có thẩm quyền ra mệnh lệnh, chỉ thị là vô cùng quan trọng để đảm bảo Điều 26 Bộ Luật Hình sự 2015 được áp dụng một cách công bằng, minh bạch và hiệu quả.
Hiện nay, tình trạng mua bán bào thai, thai nhi đang dần xuất hiện và có dấu hiệu gia tăng với những thủ đoạn phức tạp, đường dây có tổ chức. Đây được coi là hành vi vô nhân đạo, đi ngược lại với thuần phong mỹ tục và công ước quốc tế về quyền của trẻ em. Tuy nhiên, việc ngăn chặn tình trạng trên còn gặp nhiều khó khăn, dù đã có những điều luật liên quan đến việc tội danh mua bán bào thai như điều 187 bộ luật hình sự quy định về việc tổ chức mang thai hộ với mục đích thương mại hay điều 151 bộ luật hình sự xử lý hành vi mua bán người dưới 16 tuổi. Chia sẻ với báo điện tử VOV, Luật sư Trần Tuấn Anh nêu lên quan điểm, về mặt bản chất vẫn tồn tại khoảng trống pháp lý giữa những điều luật trên do sự thiếu nhất quán trong khái niệm về quyền của thai nhi trong các bộ luật dẫn đến chưa có quy phạm pháp luật, khung pháp lý rõ ràng cho sự hình thành thai nhi gây nên sự khó khăn trong quá trình xử lý. Theo Luật sư, cần có sự quy định rõ ràng việc mua bán thai nhi là một tội riêng cũng như phải thực hiện sửa đổi đồng bộ hệ thống pháp luật quy định rõ hơn về quyền của thai nhi cũng như trách nhiệm của những người xâm phạm, sửa đổi bổ sung những quy định về vấn đề mang thai hộ mang mục đích nhân đạo nhằm tạo sự phòng ngừa, ngăn chặn , giáo dục và răn đe, tránh tạo kẽ hở để những sự việc như trên có cơ hội xảy ra.
